Lek Ladki Yojana महाराष्ट्र राज्यात मुलींच्या सर्वांगीण विकासासाठी आणि त्यांच्या सक्षमीकरणासाठी अनेक योजना राबवल्या जात आहेत. त्यापैकीच एक महत्त्वाची योजना म्हणजे ‘लेक लाडकी योजना’. १ एप्रिल २०२३ पासून सुरू करण्यात आलेली ही योजना माझी कन्या भाग्यश्री (सुधारित) या योजनेच्या जागी आली आहे. या नवीन योजनेअंतर्गत एका लाभार्थी मुलीला तब्बल १ लाख १ हजार रुपयांपर्यंतचे आर्थिक सहाय्य मिळू शकते.
योजनेची उद्दिष्टे आणि महत्त्व
लेक लाडकी योजनेमागे अनेक महत्त्वपूर्ण उद्दिष्टे आहेत. मुलींच्या जन्माला प्रोत्साहन देऊन लिंग गुणोत्तर सुधारणे हे या योजनेचे प्रमुख उद्दिष्ट आहे. याशिवाय, मुलींच्या शिक्षणाला चालना देणे, त्यांचा मृत्यूदर कमी करणे, बालविवाहांना आळा घालणे आणि कुपोषणाचे प्रमाण कमी करणे ही देखील या योजनेची महत्त्वाची उद्दिष्टे आहेत. विशेष म्हणजे, शाळाबाह्य मुलींचे प्रमाण शून्यावर आणण्यासाठी प्रोत्साहन देण्याचेही या योजनेचे लक्ष्य आहे.
लाभार्थींसाठी आर्थिक मदतीचे टप्पे
या योजनेअंतर्गत लाभार्थी मुलींना त्यांच्या वयोगटानुसार टप्प्याटप्प्याने आर्थिक मदत दिली जाते. मुलीच्या जन्मानंतर सुरुवातीला ५ हजार रुपये दिले जातात. त्यानंतर इयत्ता पहिलीत प्रवेश घेतल्यावर ६ हजार रुपये, इयत्ता सहावीत गेल्यावर ७ हजार रुपये आणि अकरावीत प्रवेश घेतल्यावर ८ हजार रुपये दिले जातात. सर्वात महत्त्वाची रक्कम म्हणजे मुलीचे वय १८ वर्षे पूर्ण झाल्यावर मिळणारी ७५ हजार रुपयांची रक्कम. अशा प्रकारे एकूण १ लाख १ हजार रुपयांपर्यंतचे आर्थिक सहाय्य या योजनेअंतर्गत मिळते.
पात्रता निकष आणि अटी
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी काही विशिष्ट निकष आणि अटी आहेत. सर्वप्रथम, ही योजना फक्त पिवळ्या आणि केशरी शिधापत्रिकाधारक कुटुंबांसाठीच लागू आहे. १ एप्रिल २०२३ रोजी किंवा त्यानंतर जन्माला आलेल्या एक किंवा दोन मुलींनाच या योजनेचा लाभ मिळू शकतो. एक मुलगा आणि एक मुलगी असलेल्या कुटुंबातील मुलीलाही या योजनेचा लाभ मिळतो.
कुटुंब नियोजनाबाबत काही महत्त्वाच्या अटी आहेत. पहिल्या अपत्याच्या तिसऱ्या हप्त्यासाठी आणि दुसऱ्या अपत्याच्या दुसऱ्या हप्त्यासाठी अर्ज करताना माता-पित्यांनी कुटुंब नियोजन प्रमाणपत्र सादर करणे बंधनकारक आहे. जुळ्या मुलींच्या बाबतीत विशेष तरतूद आहे – दुसऱ्या प्रसुतीत जुळी मुले जन्माला आल्यास एक किंवा दोन्ही मुलींना या योजनेचा लाभ मिळू शकतो, मात्र त्यानंतर माता-पित्यांनी कुटुंब नियोजन शस्त्रक्रिया करणे आवश्यक आहे.
आर्थिक आणि निवासी पात्रता
लाभार्थी कुटुंबाच्या वार्षिक उत्पन्नाची मर्यादा एक लाख रुपयांपर्यंत ठेवण्यात आली आहे. तसेच, लाभार्थी कुटुंब महाराष्ट्र राज्याचे रहिवासी असणे आवश्यक आहे. महत्त्वाची बाब म्हणजे लाभार्थीचे बँक खातेही महाराष्ट्र राज्यातच असणे आवश्यक आहे.
आवश्यक कागदपत्रे
योजनेचा लाभ घेण्यासाठी विविध कागदपत्रे आवश्यक आहेत. यामध्ये लाभार्थीचा जन्म दाखला, कुटुंब प्रमुखाचा उत्पन्न दाखला, लाभार्थी आणि पालकांचे आधार कार्ड, बँक पासबुकची प्रत, पिवळे किंवा केशरी रेशन कार्ड, मतदान ओळखपत्र यांचा समावेश आहे. शिक्षणाच्या विविध टप्प्यांवरील लाभासाठी संबंधित शाळेचा दाखला आवश्यक आहे. कुटुंब नियोजन शस्त्रक्रिया प्रमाणपत्र हे देखील महत्त्वाचे कागदपत्र आहे. विशेष म्हणजे, अंतिम लाभ म्हणजेच १८ व्या वर्षी मिळणाऱ्या रकमेसाठी मुलीचा विवाह झालेला नसणे ही अट आहे.
हे पण वाचा:
1 कोटी शेतकऱ्यांच्या खात्यावर पीक विमा अग्रीमचा दुसरा टप्पा खात्यात जमा Second of crop insurance
लेक लाडकी योजना ही केवळ आर्थिक मदतीची योजना नसून ती मुलींच्या सर्वांगीण विकासाची योजना आहे. या योजनेमुळे मुलींच्या शिक्षणाला प्रोत्साहन मिळणार आहे, त्यांच्या आरोग्याकडे लक्ष दिले जाणार आहे आणि बालविवाह रोखण्यास मदत होणार आहे.