drought declared पावसाच्या अनियमितेमुळे निर्माण होणारी परिस्थिती म्हणजे दुष्काळ होय. जेव्हा खरीप हंगामात कमी पाऊस पडतो किंवा पूर्णपणे पावसाचा अभाव असतो, तेव्हा शेती व शेतकरी यांच्यावर विपरीत परिणाम होतात. दुष्काळामुळे पिके नष्ट होतात, शेतकऱ्यांचे उत्पन्न कमी होते आणि त्यांना आर्थिक संकटाला तोंड द्यावे लागते.
दुष्काळ घोषणा महाराष्ट्रातील ४३ तालुक्यांमध्ये हा दुष्काळ पसरला आहे. सोलापूर जिल्ह्यातील पाच तालुक्यांसह राज्यातील इतर ३८ तालुक्यांना दुष्काळग्रस्त घोषित करण्यात आले आहे. या तालुक्यांमध्ये उल्हासनगर, शिंदखेडा, नंदुरबार, मालेगाव, सिन्नर, येवला आदींचा समावेश आहे.
शासनाचे प्रयत्न दुष्काळग्रस्त भागांतील शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत देण्याचा निर्णय शासनाने घेतला आहे. प्रति हेक्टरी २२,५०० रुपयांची रक्कम शेतकऱ्यांना दिली जाणार आहे. ही रक्कम शेतकऱ्यांच्या पिकांच्या नुकसानीची भरपाई करण्यासाठी आहे.
क्षेत्रीय सर्वेक्षण दुष्काळाचा परिणाम अचूक मोजण्यासाठी क्षेत्रीय सर्वेक्षणाची गरज आहे. महाराष्ट्र राज्य सुदूर संवेदन उपायोजना केंद्र, नागपूर यांच्यावतीने तयार केलेल्या ‘महा मदत’ ॲपचा वापर करून शेतकऱ्यांच्या पिकांच्या नुकसानीचे सर्वेक्षण करण्यात येईल.
शेतकऱ्यांची परिस्थिती शेतकरी हा निसर्गावर अवलंबून असणारा घटक आहे. दुष्काळामुळे त्याच्यावर मोठा आर्थिक भार पडतो. शेतकऱ्यांचे उत्पन्न कमी झाल्याने त्यांना कर्जबाजारी होण्याची वेळ येते. दुष्काळाचा परिणाम केवळ शेतीवरच नव्हे, तर शेतकऱ्यांच्या संपूर्ण जीवनावरही होतो.
भविष्यातील उपाय दुष्काळ हा एक नैसर्गिक संकट आहे, परंतु त्याचा सामना करण्यासाठी योग्य नियोजन आणि उपाययोजना गरजेची आहे. शासनाने दीर्घकालीन उपाय योजावेत, जसे की पाणलोट क्षेत्रांचा विकास, जलसंधारणाचे प्रयत्न, पाणी टंचाईग्रस्त भागांसाठी वैकल्पिक पिकांची निवड यांसारख्या उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. शेतकऱ्यांना तांत्रिक मदत आणि प्रशिक्षण देणे, शेतीसाठी अनुदाने देणे यासारख्या उपाययोजनांमुळे शेतकरी दुष्काळाला तोंड देण्यास सक्षम होतील.
सामूहिक प्रयत्न दुष्काळाविरुद्धचा लढा हा केवळ शासन किंवा शेतकऱ्यांचा नव्हे, तर सर्वांचाच आहे. सामाजिक संस्था, शास्त्रज्ञ, तज्ज्ञ आणि सर्वसामान्य नागरिकांनी या प्रयत्नात सहभागी होणे गरजेचे आहे. पाणी बचत, वृक्षारोपण, पर्यावरण संवर्धन यासारख्या उपक्रमांना प्राधान्य देणे महत्त्वाचे आहे. निसर्गाशी साथ निभावणे हेच दुष्काळाविरुद्धच्या लढ्यातील यशस्वीतेचे मूळ आहे.
दुष्काळ हा एक नैसर्गिक संकट आहे, परंतु त्याचा सामना करण्यासाठी योग्य नियोजन आणि उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. शासन, शेतकरी आणि समाजाने एकत्र येऊन या संकटाचा सामना करणे महत्त्वाचे आहे. केवळ आर्थिक मदतीपलीकडे जाऊन, दीर्घकालीन उपाययोजना आखण्याची गरज आहे. जलसंधारण, वृक्षारोपण, पाणी बचत यासारख्या उपक्रमांना प्राधान्य देणे गरजेचे आहे. निसर्गाशी साथ निभावूनच आपण दुष्काळाविरुद्धच्या लढ्यात यशस्वी होऊ शकतो.
