Cyclone Chakri Maharashtra महाराष्ट्रासह संपूर्ण भारतात मान्सूनचा प्रवास हा नेहमीच उत्सुकतेने पाहिला जातो. प्रत्येक वर्षी सप्टेंबर महिना सुरू होताच, लोकांचे लक्ष मान्सूनच्या परतीच्या प्रवासाकडे वळते.
मात्र, यंदाचे वर्ष 2024 हे अनेक बाबतीत वेगळे ठरत आहे. गेल्या वर्षीच्या दुष्काळी परिस्थितीनंतर, यंदाचा मान्सून भरघोस पावसासह आला आहे आणि त्याचा निरोप घेण्यास देखील विलंब होत आहे. या लेखात आपण 2024 च्या मान्सूनची सविस्तर माहिती घेऊ आणि त्याचे दूरगामी परिणाम समजून घेऊ.
२०२४ मधील मान्सूनचा प्रारंभ:
यंदाच्या मान्सूनने सुरुवातीपासूनच दमदार हजेरी लावली. जून आणि जुलै या पहिल्या दोन महिन्यांमध्ये महाराष्ट्रासह अनेक राज्यांमध्ये चांगला पाऊस झाला. विशेषतः सप्टेंबरच्या पहिल्या आठवड्यात राज्यभर मुसळधार पाऊस पडला. १ ते ३ सप्टेंबर या तीन दिवसांत राज्याच्या विविध भागांत जोरदार पाऊस नोंदवला गेला. त्यानंतर थोडा खंड पडला असला तरी गणेश चतुर्थीच्या दिवसापासून म्हणजेच ७ ते १० सप्टेंबर या काळात पुन्हा एकदा चांगला पाऊस झाला.
हवामान बदलाचे संकेत:
२०२४ चा मान्सून केवळ भरपूर पावसासाठी नव्हे तर हवामान बदलाच्या स्पष्ट संकेतांसाठी देखील लक्षात राहील. भारतीय हवामान विभागाने (IMD) दिलेल्या माहितीनुसार, यंदा मान्सूनचा परतीचा प्रवास नेहमीपेक्षा उशिरा सुरू होणार आहे. सामान्यपणे सप्टेंबरच्या शेवटी मान्सून माघारी फिरतो, परंतु २०२४ मध्ये हे चित्र वेगळे आहे.
‘यागी’ वादळाचा प्रभाव:
मान्सूनच्या परतीच्या प्रवासात होणाऱ्या या विलंबासाठी ‘यागी’ वादळ कारणीभूत आहे. या वादळामुळे मान्सूनच्या परतीच्या प्रवासाला ब्रेक लागला आहे. हवामानतज्ज्ञांच्या मते, यंदा २५ ऑक्टोबरपर्यंत मान्सून कायम राहू शकतो. हे म्हणजे सामान्य काळापेक्षा सुमारे एक महिना जास्त आहे.
ला निनाचा प्रभाव:
२०२४ च्या हवामानावर ला निनाचा देखील मोठा प्रभाव पडू शकतो. सध्या ला निना तटस्थ स्थितीत असला तरी पुढील काही महिन्यांत त्याची तीव्रता वाढण्याची शक्यता आहे. जागतिक हवामान संघटनेने (WMO) दिलेल्या इशाऱ्यानुसार, ऑक्टोबर २०२४ ते फेब्रुवारी २०२५ या कालावधीत ला निनाची तीव्रता ६०% ने वाढू शकते. याचा अर्थ यंदाच्या हिवाळ्यात कडाक्याची थंडी पडण्याची शक्यता आहे.
प्रादेशिक परिस्थिती:
महाराष्ट्र: महाराष्ट्रात सप्टेंबरच्या सुरुवातीला चांगला पाऊस झाला असला तरी आता पावसाचा जोर कमी झाला आहे. बंगालच्या उपसागरात तयार झालेला कमी दाबाचा पट्टा आता विरल्यामुळे राज्यात पावसाची तीव्रता कमी झाली आहे. पुढील काही दिवस राज्यात पावसाची उघडीप राहण्याची शक्यता आहे.
हे पण वाचा:
पीएम किसान योजनेचे 4000 या दिवशी शेतकऱ्यांच्या खात्यात जमा होणार पहा तारीख आणि वेळ PM Kisan
उत्तर प्रदेश आणि उत्तराखंड: या दोन राज्यांमध्ये हवामान विभागाने मुसळधार ते अतिवृष्टीचा रेड अलर्ट जारी केला होता. मात्र आता तिथेही पावसाचा जोर कमी होत आहे. उत्तर प्रदेशातून मान्सून कधी परतणार याबाबत अजून अनिश्चितता आहे.
२०२४ मधील मान्सूनचे वैशिष्ट्य:
१. दीर्घकालीन प्रवास: यंदाचा मान्सून सामान्य वर्षांपेक्षा जवळपास एक महिना अधिक काळ टिकणार आहे. हे भारतीय शेतीसाठी फायदेशीर ठरू शकते, परंतु अतिवृष्टीचा धोकाही वाढवू शकते.
हे पण वाचा:
वर्षाला 5000 रुपये जमा करा आणि 5 वर्षाला मिळवा 8,40,435 रुपये पहा नवीन स्कीम SBI RD Scheme
२. असमान वितरण: देशाच्या काही भागांत अतिवृष्टी झाली असली तरी इतर काही भागांत पावसाचे प्रमाण कमी राहिले आहे. हे असमान वितरण शेती आणि जलसंसाधनांवर परिणाम करू शकते.
३. हवामान बदलाचे पुरावे: यंदाच्या मान्सूनमधील अनियमितता ही जागतिक हवामान बदलाचा एक पुरावा मानली जात आहे. तापमानवाढ आणि समुद्र पातळीतील बदल यांचा मान्सूनच्या वर्तनावर प्रभाव पडत आहे.
४. ला निनाचा प्रभाव: ला निनाच्या वाढत्या तीव्रतेमुळे येत्या हिवाळ्यात कडक थंडीची शक्यता वर्तवली जात आहे. याचा परिणाम कृषी उत्पादन आणि ऊर्जा वापरावर होऊ शकतो.
मान्सून २०२४ चे संभाव्य परिणाम:
१. कृषी क्षेत्रावरील प्रभाव: दीर्घकाळ टिकणाऱ्या मान्सूनमुळे शेतकऱ्यांना खरीप पिकांसाठी अधिक वेळ मिळू शकतो. मात्र, अतिवृष्टीमुळे काही ठिकाणी पिकांचे नुकसान होण्याची शक्यताही नाकारता येत नाही. शेतकऱ्यांना हवामानातील या बदलांशी जुळवून घेण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि पद्धती अवलंबाव्या लागतील.
२. जलसंसाधनांवरील परिणाम: अधिक पावसामुळे धरणे आणि जलाशयांमध्ये पाणीसाठा वाढेल. हे उन्हाळ्यात पाणी टंचाईची समस्या कमी करण्यास मदत करेल. मात्र, पूरस्थिती टाळण्यासाठी पाणी व्यवस्थापन महत्त्वाचे ठरेल.
३. आरोग्यावरील प्रभाव: जास्त काळ टिकणाऱ्या मान्सूनमुळे पाणीजन्य आणि किटकजन्य आजारांचा प्रादुर्भाव वाढू शकतो. आरोग्य यंत्रणांना यासाठी सज्ज राहावे लागेल.
४. पायाभूत सुविधांवरील ताण: अतिवृष्टी आणि पूरस्थितीमुळे रस्ते, पूल आणि इतर पायाभूत सुविधांवर ताण येऊ शकतो. शासनाला या सुविधांच्या देखभाल आणि दुरुस्तीसाठी अधिक निधी खर्च करावा लागू शकतो.
५. अर्थव्यवस्थेवरील परिणाम: कृषी क्षेत्राच्या कामगिरीवर अवलंबून असलेल्या भारतीय अर्थव्यवस्थेवर मान्सूनचा थेट प्रभाव पडतो. यंदाच्या चांगल्या पावसामुळे कृषी उत्पादनात वाढ होण्याची अपेक्षा आहे, जी अर्थव्यवस्थेला चालना देऊ शकते.
हे पण वाचा:
फक्त 500 रुपयात घराच्या छतावर सोलर पॅनल लावा आणि सरकारकडून मिळवा 1 लाख रुपये Install solar panels
२०२४ मधील मान्सूनचा हा अपवादात्मक प्रवास हवामान बदलाच्या वास्तविकतेकडे निर्देश करतो. भविष्यात अशा अनियमित हवामान घटनांची वारंवारता वाढू शकते. त्यामुळे शासन, शेतकरी आणि नागरिकांनी या बदलत्या परिस्थितीशी जुळवून घेण्यासाठी सज्ज राहणे आवश्यक आहे.
शाश्वत शेती पद्धती, पाणी संवर्धनाच्या उपाययोजना, आणि हवामान-प्रतिरोधक पायाभूत सुविधांमध्ये गुंतवणूक करणे हे या बदलत्या वातावरणात महत्त्वाचे ठरेल. तसेच, हवामान बदलाच्या गतीला मंदावण्यासाठी कार्बन उत्सर्जन कमी करणे आणि नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण करणे यावरही भर देणे गरजेचे आहे.
२०२४ चा मान्सून आपल्याला हवामान बदलाच्या आव्हानांची जाणीव करून देत आहे. या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी वैज्ञानिक दृष्टिकोन, नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर आणि सामूहिक प्रयत्नांची गरज आहे. केवळ यंदाच्या मान्सूनचे व्यवस्थापन नव्हे तर भविष्यातील हवामान बदलांना तोंड देण्यासाठी देखील आपण सज्ज राहिले पाहिजे.
