installments of PM Kisan Yojana भारतीय शेतीक्षेत्रासाठी प्रधानमंत्री किसान सम्मान निधी (पीएम-किसान) ही एक महत्त्वाची योजना ठरली आहे. शेतकऱ्यांना आर्थिक सहाय्य देऊन त्यांच्या जीवनमानात सुधारणा करण्याचा हा एक महत्त्वाकांक्षी प्रयत्न आहे. या लेखात आपण या योजनेची सविस्तर माहिती, तिचे फायदे आणि अंमलबजावणीबाबत जाणून घेऊया.
योजनेची ओळख: पीएम किसान सम्मान निधी ही केंद्र सरकारची एक प्रमुख योजना आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश देशातील सर्व जमीनधारक शेतकरी कुटुंबांना आर्थिक मदत पुरवणे हा आहे. शेतकऱ्यांच्या घरगुती गरजा तसेच शेतीशी संबंधित विविध इनपुट गरजा पूर्ण करण्यासाठी ही योजना मदत करते.
आर्थिक सहाय्याचे स्वरूप: या योजनेंतर्गत, पात्र शेतकरी कुटुंबांना दरवर्षी 6,000 रुपयांची आर्थिक मदत दिली जाते. ही रक्कम दर चार महिन्यांनी 2,000 रुपयांच्या तीन समान हप्त्यांमध्ये थेट शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात हस्तांतरित केली जाते.
योजनेची प्रगती: आतापर्यंत पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी या योजनेअंतर्गत 17 हप्ते जारी केले आहेत. हे दर्शवते की गेल्या काही वर्षांत या योजनेची अंमलबजावणी सातत्याने सुरू आहे. सध्या शेतकरी 18व्या हप्त्याची प्रतीक्षा करत आहेत.
2024 चा अर्थसंकल्प आणि पीएम किसान: अनेकांची अपेक्षा होती की 2024 च्या अर्थसंकल्पात या योजनेअंतर्गत मिळणारी रक्कम वाढवली जाईल. परंतु, 2024 च्या अर्थसंकल्पात प्रतिवर्षी 6,000 रुपयांची मर्यादा वाढवण्याचा कोणताही प्रस्ताव नव्हता. यामुळे रक्कम पूर्वीप्रमाणेच राहणार आहे.
योजनेसाठी नोंदणी प्रक्रिया: पीएम किसान योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांना नोंदणी करणे आवश्यक आहे. नोंदणी प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे:
- pmkisan.gov.in या अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या.
- ‘फार्मर्स कॉर्नर’ आणि नंतर ‘नवीन शेतकरी नोंदणी’ या पर्यायावर क्लिक करा.
- ग्रामीण किंवा शहरी शेतकरी नोंदणी निवडा.
- आधार क्रमांक, मोबाइल क्रमांक प्रविष्ट करा, राज्य निवडा आणि OTP मिळवा.
- OTP भरून नोंदणी प्रक्रिया पूर्ण करा.
- राज्य, जिल्हा, बँक तपशील यासारखे अधिक माहिती भरा.
- आधार प्रमाणीकरण पूर्ण करा.
- जमिनीचे तपशील आणि आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करा.
लाभार्थी स्थिती तपासणे: नोंदणीनंतर, शेतकरी आपली लाभार्थी स्थिती खालील पद्धतीने तपासू शकतात:
- पीएम किसानच्या अधिकृत वेबसाइटवर जा.
- “लाभार्थी स्थिती” पर्यायावर क्लिक करा.
- आधार क्रमांक किंवा खाते क्रमांक टाका.
- “डेटा मिळवा” वर क्लिक करा.
- लाभार्थी स्थिती आणि पेमेंट स्थिती पहा.
eKYC ची महत्त्वाची भूमिका: पीएम किसान योजनेत नोंदणीकृत शेतकऱ्यांसाठी eKYC अनिवार्य आहे. OTP आधारित eKYC पीएम किसान पोर्टलवर उपलब्ध आहे. बायोमेट्रिक आधारित eKYC साठी शेतकरी जवळच्या CSC केंद्रांशी संपर्क साधू शकतात.
योजनेचे फायदे:
- थेट आर्थिक मदत: शेतकऱ्यांना थेट त्यांच्या बँक खात्यात पैसे मिळतात, ज्यामुळे मध्यस्थांची गरज नाही.
- नियमित उत्पन्न: दर चार महिन्यांनी मिळणारी रक्कम शेतकऱ्यांना नियमित उत्पन्नाचा स्रोत पुरवते.
- शेती खर्च भागवणे: या रकमेतून शेतकरी बियाणे, खते यांसारख्या शेती इनपुट्सचा खर्च भागवू शकतात.
- कर्जमुक्ती: काही शेतकरी या रकमेचा वापर कर्ज फेडण्यासाठी करू शकतात.
- जीवनमान सुधारणे: या आर्थिक मदतीमुळे शेतकरी कुटुंबांचे एकूण जीवनमान सुधारण्यास मदत होते.
आव्हाने आणि सुधारणांची गरज: पीएम किसान योजना अनेक शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरली असली तरी काही आव्हानेही आहेत:
- रक्कम वाढवण्याची गरज: वाढत्या महागाईमुळे अनेकांची मागणी आहे की वार्षिक 6,000 रुपयांची रक्कम वाढवावी.
- व्याप्ती वाढवणे: काही भूमिहीन शेतमजूर या योजनेपासून वंचित राहतात, त्यांनाही समाविष्ट करण्याची गरज आहे.
- वेळेवर वितरण: काही वेळा हप्ते उशिरा मिळतात, हे टाळण्याची गरज आहे.
- जागरूकता वाढवणे: अनेक पात्र शेतकऱ्यांना या योजनेबद्दल माहिती नाही, त्यामुळे जागरूकता मोहीम राबवण्याची गरज आहे.
पीएम किसान सम्मान निधी ही भारतीय शेतकऱ्यांसाठी एक महत्त्वाची योजना आहे. थेट आर्थिक मदत देऊन ही योजना शेतकऱ्यांच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवून आणत आहे. मात्र, वाढत्या महागाईच्या पार्श्वभूमीवर या योजनेअंतर्गत मिळणारी रक्कम वाढवण्याची गरज आहे.
